آیا چین سیاست خارجی عدم مداخله خود را برای ایران کنار خواهد گذاشت؟

به گزارش روایت فردا با متوقف شدن تجاوز نظامی رژیم صهیونیستی و ایالات متحده به ایران، پرسش‌های بسیاری درباره عملکرد بازیگران مختلف منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این دوازده روز مطرح شده است، در همین راستا، پایگاه تحلیلی ‌Oil Price در گزارشی با عنوان «آیا چین سیاست خارجی عدم مداخله خود را برای ایران کنار خواهد گذاشت؟» نوشت: پس از حملات اخیر اسرائیل و ایالات متحده، ایران احتمالاً با کمک چین قابلیت‌های دفاعی و تهاجمی متعارف خود را ارتقا خواهد داد.

نویسنده این مطلب با ابراز تشکیک در رفتار پکن در قبال تهران در مدت جنگ تحمیلی نوشت: با وجود مشارکت راهبردی جامع ۲۵ ساله ایران و چین که به‌طور گسترده‌ای مورد بحث قرار گرفته، مقامات چینی، از جمله وزیر امور خارجه وانگ یی، با انتقاد از اقدامات اسرائیل و ابراز نگرانی درباره بی‌ثباتی منطقه‌ای، موضعی محتاطانه اتخاذ کردند؛ شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین از هر دو طرف خواست خصومت‌ها را متوقف کنند و یک چارچوب صلح چهار ماده‌ای پیشنهاد داد، بدون اینکه مستقیماً اسرائیل را مقصر بداند. چین روابط اقتصادی خود با ایران را حفظ کرد، اما از ارائه تسلیحات یا کمک مستقیم خودداری کرد که البته با سیاست خارجی عدم مداخله‌اش سازگار است.

با وجود رویکرد کم‌حاشیه چین، ناظران پروازها ادعا کردند که پروازهای منظم کارگولوکس از چین به اروپا هنگام عبور از آسمان تهران «ناپدید» شدند. بعید است که شرکت کارگولوکس، یک شرکت پیشرو در حمل‌ونقل هوایی بار، ریسک تحریم‌ها را برای تحویل تسلیحات به ایران صرف‌نظر از پیشنهادات مالی چین بپذیرد.

اگرچه روسیه به دلیل عدم ارائه سامانه دفاع هوایی اس-۴۰۰ (که به چین، بلاروس، الجزایر و ترکیه فروخته شده) و هواپیماهای جنگی سوخو-۳۵ (که به چین، هند، مصر و اندونزی تحویل داده شده) به ایران مورد انتقاد قرار گرفت، اما می‌توان مسکو را به دلیل درگیری با ناتو در اوکراین معاف دانست. با این حال، ایرانی‌ها کمکهای صورت گرفته به روسیه در این جنگ را فراموش نخواهندکرد.

نویسنده در ادامه این مطلب ادعا می‌کند که پس از فرونشستن غبار جنگ، هیئت ایرانی احتمالاً به این دلیل که عملکرد خوب هواپیماها و موشک‌های چینی در درگیری اخیر پاکستان و هند را مشاهده کرده بودند راهی پکن شدند. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایرانی‌ها خواستار جت جنگنده چندمنظوره چنگدو جی-۱۰سی با قابلیت استفاده از موشک دوربرد پی‌ال-۱۵ و تجهیزات پیشرفته سامانه هشدار و کنترل هوابرد هستند.

در این میانه اسرائیل از چین خواست تا تهران را برای عدم توسعه برنامه نظامی و هسته ای خود تحت فشار قرار دهد البته که پکن به نگرانی‌های قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی حساس‌تر است. کشورهای عرب خلیج فارس ممکن است از اسرائیلی که بدون محدودیت عامل بی‌ثباتی منطقه‌ای است (با همدستی ایالات متحده) بیشتر نگران باشند تا از ایرانی که در حال بازسازی خود است، بنابراین این کشورها ممکن است به فروش تسلیحات توسط پکن به ایران برای حمایت از روابط بهبودیافته اخیرشان با تهران چراغ سبز نشان دهند.

اگرچه چین به‌طور تاریخی به دیپلماسی اقتصادی وابسته بوده اما اگر بخواهد ادعای مشروعی برای رهبری جهانی داشته باشد، ممکن است مجبور شود نقش بزرگ‌تری به‌عنوان شریک امنیتی ایران ایفا کند. همه آن شعارهای «پیروزی در جنگ بدون مبارزه» عالی است، اما اگر کشوری بخواهد در صدر میز جهانی قرار گیرد، گاهی باید حمایت نظامی از متحدانش ارائه دهد، نه اینکه به سند مشارکت راهبردی جامع به‌عنوان مدرکی برای اعتبار خود به‌عنوان شریکی قابل‌اعتماد اشاره کند.

حمایت از ایران همچنین به حفاظت از سرمایه‌گذاری‌های ابتکار کمربند و جاده (BRI) چین در منطقه مربوط می‌شود. چین ۳۹ میلیارد دلار در خاورمیانه، ۶۲ میلیارد دلار در کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) سرمایه‌گذاری کرده و ۱۱۲ پروژه در آسیای مرکزی در زمینه حمل‌ونقل، معدن، انرژی و تولید با تأکید فزاینده بر فناوری و زیرساخت‌های سبز تأمین مالی کرده است. آسیب به پروژه‌های BRI همچنین راهی برای مقابله با بلوک بریکس است که رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، را به شدت نگران کرده است.

چین تأمین‌کننده اصلی تسلیحات پاکستان است و از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴، ۸۱ درصد از واردات تسلیحاتی پاکستان را تأمین کرده که شامل تانک‌های جنگی اصلی، جت‌های جنگنده، ناوچه‌ها، سامانه‌های موشکی زمین به هوا و یک کشتی جاسوسی می‌شود و ۶۳ درصد از صادرات جهانی تسلیحات چین را تشکیل می‌دهد.

کشورهای آسیای مرکزی برای متنوع‌سازی واردات تسلیحات، با توجه به مشغول بودن فروشندگان روس در تأمین جنگ روسیه با ناتو، شروع به خرید تسلیحات چینی کرده‌اند. اخیراً چین پهپادها و سامانه‌های ضد هوایی به قزاقستان و ازبکستان فروخته و ازبکستان در حال بررسی خرید هواپیماهای جنگی چندمنظوره JF-۱۷ ساخت مشترک چین و پاکستان است که احتمالاً ارزان‌تر و نگهداری آن‌ها آسان‌تر از گزینه‌های غربی است. بنابراین، چین تأمین‌کننده بالقوه تسلیحات کلیدی برای کمربند کشورهای از پاکستان تا ایران و سپس آسیای مرکزی است. اگر پکن از تعهدات سیاسی ناشی از فروش تسلیحات، حتی در صورت نبود پیمان دفاع متقابل، شانه خالی نکند، از مزایای افزایش مسئولیت‌پذیری و برآورده کردن انتظارات شرکای جدید خود بهره‌مند خواهد شد.

گام بعدی می‌تواند پیشنهاد یک شبکه راداری از پاکستان تا قفقاز باشد. این می‌تواند بخشی از یک سیستم بهبودیافته کنترل ترافیک هوایی منطقه‌ای باشد که به رادارهای اولیه دولتی وابسته است. این ترتیب می‌تواند هواپیماهای نظامی غربی، یعنی آمریکایی و اسرائیلی، را شناسایی کرده و به ایران، پاکستان و جمهوری‌های آسیای مرکزی هشدار حمله بعدی را بدهد، که ایمنی هوانوردی غیرنظامی منطقه را حفظ خواهد کرد.

ایران ممکن است قبلاً سامانه‌های موشکی زمین به هوای چینی را تحویل گرفته باشد، که ممکن است دلیل نگرانی اسرائیل باشد. ایران در اواخر دهه ۱۹۸۰ موشک‌های کروز سیلک‌وورم HY-۲ را از چین دریافت کرد و بعداً موشک‌های کروز ضدکشتی C۸۰۱ را به‌عنوان بخشی از برنامه خود برای قابلیت ضد دسترسی/محدودیت منطقه‌ای تأمین کرد، بنابراین کمک نظامی چین به ایران در زمان درگیری، سیاست جدیدی نیست، بلکه احیای رویه‌های گذشته است.

یک روز پیش از حمله اسرائیل به ایران، مجمع همکاری چین-آفریقا (FOCAC) در چانگشا، استان هونان برگزار شد. چین اعلام کرد «معافیت تعرفه‌ای ۱۰۰ درصدی برای تمامی ۵۳ کشور آفریقایی دارای روابط دیپلماتیک با چین» اعمال خواهد کرد.

نشست ژوئن FOCAC مکمل مجمع همکاری چین-آفریقا در سپتامبر ۲۰۲۴ بود، که یک اجلاس سه‌سالانه است که به‌صورت متناوب در چین و آفریقا برگزار می‌شود و بیش از ۵۰ رهبر آفریقایی در آن به پکن سفر کردند. در این مجمع، چین متعهد به تأمین ۵۰ میلیارد دلار بودجه، ایجاد ۱ میلیون شغل، خطوط اعتباری، سرمایه‌گذاری‌ها و کمک‌های نظامی شد و رئیس‌جمهور چین پیشنهاد ارتقای روابط دوجانبه با کشورهای آفریقایی به سطح «راهبردی» را داد.

طی ۲۰ سال گذشته، چین به شریک تجاری اصلی ۵۲ کشور از ۵۴ کشور آفریقایی تبدیل شده و با ترکیبی از سرمایه‌گذاری‌های BRI، وام‌ها، استراتژی مواد معدنی حیاتی و مشارکت رهبران ارشد، ایالات متحده را کنار زده و روابط تجاری به ارزش ۲۹۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ ایجاد کرده که نشان‌دهنده افزایش ۶ درصدی نسبت به سال قبل است. در سال ۲۰۲۳، کشورهای آفریقایی ۲۱.۷ میلیارد دلار در معاملات BRI، شامل سرمایه‌گذاری در بنادر، راه‌آهن و انرژی تجدیدپذیر در ۵۳ کشور آفریقایی دریافت کردند، که چین از آن برای تأمین دسترسی به ثروت معدنی قاره و روابط تجاری که پکن را بر غرب ترجیح می‌دهد، استفاده می‌کند.

در جریان جنگ اسرائیل علیه ایران، دومین اجلاس چین-آسیای مرکزی در ۱۷ ژوئن ۲۰۲۵ در آستانه، قزاقستان برگزار شد. رئیس‌جمهور چین با رهبران جمهوری‌های آسیای مرکزی دیدار کرد و در این رویداد ۵۸ قرارداد به ارزش نزدیک به ۲۵ میلیارد دلار در زمینه‌های فناوری سبز و تولید هیدروژن، کشاورزی، زیرساخت (راه‌آهن چین-قرقیزستان-ازبکستان) و انرژی حاصل شد.

چین همچنین بیش از ۲۰۹ میلیون دلار برای پروژه‌های توسعه منطقه‌ای متعهد شد و طی دو سال، ۳۰۰۰ فرصت آموزشی برای کشورهای آسیای مرکزی و سفر بدون ویزا برای شهروندان قزاقستان و ازبکستان ارائه خواهد داد.

اگرچه رهبران آفریقایی و آسیای مرکزی از سرمایه‌گذاری‌ها و فرصت‌های تجاری سپاسگزارند، اما ممکن است پس از مشارکت راهبردی جامع با ایران که تنها بیانیه‌های مطبوعاتی در پاسخ به حملات اسرائیل به دنبال داشت، درباره قابلیت اطمینان پکن در زمان مشکلات تردید داشته باشند.

چین باید سریع عمل کند، زیرا جنگ ناتو-روسیه در اوکراین رو به پایان است و روسیه به‌زودی زمان و منابع لازم برای تمرکز بر جبهه جنوبی خود را خواهد داشت. روسیه نیز در حال برنامه‌ریزی است: در ژوئیه، روسیه اولین کشوری بود که به‌طور رسمی دولت طالبان در افغانستان را به رسمیت شناخت، اقدامی که وزن بیشتری نسبت به دیدار عمومی شی با سفیر طالبان در ژانویه ۲۰۲۴ دارد.

با کمک به ایران برای بازسازی و نوسازی قابلیت‌های نظامی تهاجمی و دفاعی خود، چین فرصتی دوباره دارد تا به وعده‌های خود به تهران عمل کند و به آفریقا و آسیای مرکزی ثابت کند که بیش از یک دوست در روزهای خوشی است. اما پکن باید محدودیت‌های سیاست خارجی عدم مداخله خود را بازنگری کند، سیاستی که برای یک کشور در حال توسعه رضایت‌بخش بود، اما ممکن است برای دومین اقتصاد بزرگ جهان و شریک تجاری برتر ۱۲۰ کشور که به دنبال رهبری جهانی است، مناسب نباشد.

انتهای پیام/