بازتعریف قدرت چین، بدون وابستگی به غرب

چین با بازتعریف رابطه خود با مدرنیته و قدرت جهانی، نشان می‌دهد که می‌توان هم مستقل از غرب عمل کرد و هم جایگاه خود را در نظم جهانی بازآفرینی کرد. تجربه این کشور ترکیبی از مدیریت فاصله از هژمونی غرب و احیای هویت تمدنی است که مدل تازه‌ای از قدرت جهانی را پیش چشم جهان قرار می‌دهد.

کد خبر: ۱۲۷۲۴

| |

به گزارش روایت فردا تحولات ژئوپلیتیکی دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که رقابت قدرت‌ها دیگر صرفاً در میدان سیاست و اقتصاد جریان ندارد، بلکه به‌طور فزاینده‌ای به عرصه‌ای عمیق‌تر یعنی نبرد تمدنی و تاریخی بر سر روایت‌ها، ارزش‌ها و معیارهای نظم جهانی منتقل شده است. در این چارچوب، تجربه چین در «مدیریت عدم اتکا به غرب» به یکی از مهم‌ترین الگوهای قابل مطالعه تبدیل شده است؛ الگویی که نه بر انزوا، بلکه بر بازتعریف نسبت با مدرنیته و قدرت جهانی استوار است.وانگ گونگ‌وو، مورخ برجسته آسیایی، این تحولات را نه به‌مثابه یک چرخش تاکتیکی سیاسی، بلکه به‌عنوان یک بازگشت تمدنی آگاهانه تحلیل می‌کند؛ بازگشتی که در آن چین با احیای روایت تاریخی بومی خود، مرکزیت فکری و ارزشی غرب را به چالش کشیده است.

تمدن‌های زنده و بحران روایت غربی

وانگ گونگ‌وو با نقد تاریخ‌نگاری مسلط غربی، استدلال می‌کند که برخلاف تصور رایج، تنها سه تمدن بزرگ توانسته‌اند به‌طور پیوسته تا دوران معاصر زنده و اثرگذار باقی بمانند: تمدن مدیترانه‌ای (غرب مسیحی و شرق اسلامی)، تمدن جنوب آسیا (هند) و تمدن چین. از میان این سه، چین جایگاهی منحصربه‌فرد دارد؛ چراکه برخلاف دیگران، موفق شده است یک کیان سیاسی مستمر را در دل یک تمدن دیرپا حفظ کند.در روایت غالب غربی، تاریخ جهان مسیری خطی و تکاملی تلقی می‌شود که نهایت آن به لیبرال‌دموکراسی و سرمایه‌داری غربی می‌رسد. این روایت، ارزش‌ها و تجربیات غرب را «جهانی» و سایر روایت‌ها را «محلی» یا «عقب‌مانده» معرفی کرده است. وانگ معتقد است که این هژمونی روایی، طی قرن‌ها سایر تمدن‌ها را به حاشیه رانده و آن‌ها را وادار به تعریف خود در نسبت با غرب کرده است.با این حال، بازگشت اعتمادبه‌نفس تمدن‌هایی چون چین، هند و جهان اسلام، این روایت مسلط را وارد بحران کرده است. به باور وانگ، نبرد امروز جهان، نبرد بر سر کنترل روایت تاریخی آینده است؛ اینکه چه کسی معیار پیشرفت، عقلانیت و مشروعیت را تعریف می‌کند.

چین؛ تمدن به‌جای دولت-ملت

یکی از بنیادی‌ترین تفاوت‌های چین با غرب، نگاه آن به هویت و تاریخ است. در حالی که غرب مدرن بر مفهوم «دولت-ملت» با مرزهای ثابت و هویت ملی جدید بنا شده، چین خود را پیش از هر چیز یک تمدن واحد و پیوسته می‌داند. در این نگاه، دولت‌ها می‌آیند و می‌روند، اما تمدن باقی می‌ماند.مفهوم «هواشیا»، چین را نه مجموعه‌ای از دولت‌های مجزا، بلکه یک حوزه فرهنگی-اخلاقی مشترک تعریف می‌کند. همچنین برخلاف نگاه غربی به تاریخ به‌عنوان نردبانی رو به پیشرفت دائمی، تفکر چینی به چرخه‌های نظم و هرج‌ومرج باور دارد؛ نظمی که با اصلاح اخلاقی و نهادی قابل احیاست.مفهوم «تیانشیا» یا «همه‌چیز زیر آسمان» نیز نقش مهمی در این خودآگاهی تمدنی دارد. چین سنتاً خود را مرکز نظم جهان می‌دانست، نه از سر برتری نژادی، بلکه به‌عنوان کانونی که وظیفه حفظ هماهنگی و ثبات را بر عهده دارد. همین خودبسندگی تمدنی سبب شد که چین، برخلاف قدرت‌های اروپایی، به دنبال استعمار فرامرزی گسترده نباشد و تمرکز خود را بر تقویت درونی حفظ کند.

«قرن تحقیر»؛ حافظه تاریخی به‌مثابه سلاح مقاومت

برخورد چین با امپریالیسم غربی در قرن نوزدهم، که در حافظه جمعی چینی‌ها به «قرن تحقیر» معروف است، نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری راهبرد کنونی این کشور داشته است. جنگ‌های تریاک، که بریتانیا با استفاده از مواد مخدر علیه جامعه چین به راه انداخت، نمونه‌ای کم‌نظیر از خشونت امپریالیستی بود که نه‌تنها اقتصاد، بلکه اخلاق و انسجام اجتماعی چین را هدف قرار داد.تحمیل قراردادهای ننگین، واگذاری سرزمین‌هایی چون هنگ‌کنگ، و استعمار پیرامونی چین، رؤیای «مرکزیت تمدنی» این کشور را در هم شکست. پیامد این شکست‌ها، سقوط سهم چین از اقتصاد جهانی و شکل‌گیری یک بحران عمیق هویتی بود؛ بحرانی که بسیاری از نخبگان را به تقلید از الگوی غربی سوق داد.با این حال، حزب کمونیست چین به رهبری مائو تسه‌تونگ، با بازنویسی این دوره به‌عنوان تاریخ مقاومت و تجدید، توانست مشروعیت سیاسی خود را بر پایه همین حافظه تاریخی بنا کند. این آگاهی تاریخی، امروز نیز بنیان پراگماتیسم و برنامه‌ریزی بلندمدت چین را شکل می‌دهد.

تمدن در برابر فرهنگ؛ چرا چین فرو نپاشید؟

وانگ گونگ‌وو میان «فرهنگ» و «تمدن» تمایز قائل می‌شود. فرهنگ‌ها می‌توانند تغییر کنند یا تضعیف شوند، اما تمدن‌ها به دلیل ریشه‌های عمیق فلسفی، نهادی و تاریخی، ظرفیت بالایی برای بقا و انطباق دارند. چین، مانند جهان اسلام، نمونه تمدنی است که حتی در دوران ضعف سیاسی، نیروهای نهفته خود را حفظ کرده است.استعمار غربی، صرفاً اشغال سرزمین نبود؛ بلکه تلاشی برای قطع مسیر تاریخی تمدن‌های زنده بود. تحمیل نهادهای حقوقی و سیاسی غربی، تحقیر دانش بومی و وابسته‌سازی اقتصادی، پیامدهایی بود که بسیاری از کشورهای پسااستعماری هنوز از آن رنج می‌برند. مرزهای مصنوعی، ضعف نهادی و وابستگی مالی به نهادهای بین‌المللی، بخشی از این میراث استعماری است.

مدیریت عدم اتکا به غرب؛ استراتژی چین

برخلاف تصور رایج، چین «ضد غرب» نشد، بلکه وابستگی تمدنی و هویتی به غرب را مدیریت کرد. این کشور صعود حزب کمونیست را نه صرفاً یک انقلاب سیاسی، بلکه یک احیای تمدنی معرفی کرد. در این چارچوب، توسعه اقتصادی، خودکفایی نسبی، و کنترل دولت بر سرمایه‌داری، جایگزین نسخه لیبرال‌دموکراسی غربی شد.چین مدرنیته را رد نکرد، بلکه آن را بومی‌سازی کرد؛ از بازار بهره گرفت، اما اجازه نداد بازار بر دولت و امنیت ملی مسلط شود. بازگشت به دانش و استعدادهای بومی، مکمل این مسیر بود.مهم‌تر از همه، موفقیت چین در توسعه بدون پذیرش دموکراسی لیبرال، مشروعیت گفتمان مسلط غربی را به چالش کشیده است. این تناقض، ریشه اصلی تنش‌های ژئوپلیتیکی کنونی میان چین و غرب است.

جمع‌بندی: جهانِ پس از مرکزیت اروپا

تجربه چین نشان می‌دهد که نظم جهانی الزاماً به یک مسیر واحد ختم نمی‌شود. شکست رؤیای جهان تک‌قطبی پس از جنگ سرد، افزایش نابرابری، خشونت و بحران معنا و هویت در جوامع غربی، همگی نشانه‌هایی از افول مرکزیت ارزشی غرب است.درس اصلی چین این است که عدم اتکا به غرب، به‌معنای قطع ارتباط نیست، بلکه به‌معنای بازتعریف جایگاه خویش با اتکا به خودآگاهی تمدنی است. در جهانی که روایت‌های بدیل در حال بازگشت‌اند، آینده نه در تقلید، بلکه در احیای آگاهانه هویت‌های تمدنی خود رقم خواهد خورد.

انتهای پیام/