سودای بریکس در میانه تضعیف دلار و جنگ تعرفه‌ای ترامپ

به گزارش روایت فردا هشت ماه زمان مناسبی بود که اعضای گروه بریکس، جهان بینی خود را درباره آینده اقتصاد جهانی ترسیم کنند؛ در حقیقت از آبان ۱۴۰۳ که سران کشورهای عضو در کازان روسیه گرد هم آمدند و در بیانیه پایانی بر بازنگری در زیرساخت های مالی بین المللی تاکید کردند تا حکمرانی اقتصاد جهانی جامع تر و عادلانه تر باشد، تا به امروز که اجلاس سران در ریودوژانیرو برپا شده است و به دنبال تغییرات در صندوق بین المللی پول هستند، جهان با تحولات عدیده سیاسی و اقتصادی روبرو شده که ایجاد اتحادها و رویکردهای جدید در اقتصاد جهانی را اجتناب ناپذیر کرده است.

کشورهای عضو بریکس اکنون بیش از نیمی از جمعیت جهان و حدود ۴۰ درصد از تولید اقتصاد جهانی را در اختیار دارند و می خواهند این واقعیت در ساختار نهادهای بین المللی منعکس شود؛ موضوعی که رئیس جمهور برزیل نیز در افتتاحیه اجلاس اخیر بر آن تاکید داشت.

لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا رئیس‌جمهور برزیل، روز یکشنبه (15 تیر)‌ در سخنرانی خود در نشست تجاری بریکس هشدار داد که کشورهای نوظهور باید در اصلاح نهادهای کلیدی جهانی مانند شورای امنیت سازمان ملل متحد و صندوق بین‌المللی پول، نقش پیش‌برنده‌ای ایفا کنند.

به باور وی این نهادها دیگر نماینده واقعی نظم نوین جهانی نیستند و باید جای بیشتری برای مشارکت کشورهای جنوب جهانی قائل شوند.

تهدیدهای تجاری ترامپ و سراشیبی دلار

واقعیت این است که نه تنها کشورهای عضو بریکس بلکه اقتصاد جهانی ماههاست که تحت تاثیر سیاست های اقتصادی و تعرفه ای ترامپ قرار دارند؛ ترامپ بی توجه به تحولاتی که در ربع قرن اخیر در ساختار اقتصادی جهان و ظهور قدرت های جدید جهانی رخ داده، سودای بازگرداندن قدرت اقتصادی به آمریکا را در سر دارد و آن را دستمایه شعار انتخاباتی خود نیز قرار داده بود و به همین دلیل نیز با به راه انداختن جنگ تعرفه ای علیه کشورهایی که با آمریکا مراودات تجاری عمده دارند، به دنبال تقویت اقتصاد کشورش است در حالی که به هم زدن ساختارهای اقتصادی که در طول دهه ها ایجاد شده، تبعات اقتصادی بیشتری از جمله تضعیف دلار را به دنبال داشته است.

در جهان بینی ترامپ، هر قدرت اقتصادی که بخواهد دوشادوش ایالات متحده قرار گیرد، باید سرکوب باشد و به همین دلیل است که نه تنها چین آماج شدیدترین تعرفه های تجاری او قرار گرفته بود، بلکه باید با گروه بریکس به عنوان یک تشکل برآمده از قدرت های اقتصادی نوظهور جهانی که قصد دارند مراودات مالی و تجاری ویژه خود را داشته باشند نیز مقابله شود.

نخستین تهدیدی که ترامپ متوجه بریکس و اعضای آن کرد، به بهمن سال گذشته باز می گردد؛ در آن زمان بحث ایجاد ارز جدید بین اعضای بریکس و کنار گذاشتن دلار از مبادلات بین این اعضا اوج گرفته بود و این امر می توانست به تضعیف بیشتر دلار آمریکا به عنوان مهمترین ارز جهانروا در هشتاد سال گذشته منجر شود.

آن زمان ترامپ که هنوز سیاست های تعرفه ای خود را در قبال اقتصاد جهانی علنی نکرده بود، در تنها نوشتاری که در شبکه اجتماعی خود منتشر کرد، چنین نوشت: «ما از این کشورهای به ظاهر متخاصم می‌خواهیم که نه یک ارز جدید بریکس ایجاد کنند و نه از ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت کنند. در غیر این صورت با تعرفه‌های ۱۰۰ درصدی مواجه خواهند شد». او معتقد بود که هیچ شانسی وجود ندارد که بریکس جایگزین دیگری برای دلار آمریکا در تجارت بین‌المللی پیدا کند و هر کشوری که تلاش کند باید با آمریکا خداحافظی کند.

اگرچه از زمان انتشار این متن در فضای مجازی تا زمان سخنرانی موسوم به «روز آزادی» فقط حدود دو ماه نیاز بود تا وی نشان دهد که در هر صورت سیاست های تعرفه ای خود را برای ورود کالاها از دیگر کشورها به خاک آمریکا اجرایی می کند، اما آمار نشان می دهد از سال جاری میلادی تاکنون و به دنبال همین سیاست های تجاری، دلار آمریکا به متزلزل ترین دوران خود سقوط کرده است.

بر اساس آخرین گزارش ها دلار آمریکا برای نخستین بار از سال ۱۹۷۳ میلادی تاکنون، بدترین عملکرد خود را در ۶ ماه نخست سال جاری میلادی بر جا گذاشته و سیاست‌های اقتصادی رئیس جمهوری آمریکا، سرمایه‌گذاران سراسر جهان را بر آن داشته تا دارایی‌های دلاری خود را به سرعت بفروشند؛ اتفاقی که جایگاه دلار را به شدت به خطر انداخته است.

با این وجود، ترامپ باز هم دست از تهدید بر نداشت و همزمان با هفدهمین اجلاس سران بریکس باز هم اعلام کرد که آمریکا ۱۰ درصد تعرفه اضافی بر هر کشوری که خود را با «سیاست‌های ضد آمریکایی» گروه کشورهای در حال توسعه بریکس، همسو کند، اعمال خواهد کرد.

آینده مبهم روابط اقتصادی آمریکا و اعضای بریکس

در این میان نگاهی به روابط اقتصادی کشورهای عضو بریکس با آمریکا در ماههای گذشته نیز نشان می دهد که شرایط با وجود تلاش های صورت گرفته مطلوب نیست؛ برای نمونه جنگ تجاری آمریکا و چین با وجود توقف ۹۰ روزه آن هنوز پرچالش است و مشخص نیست پس از این مدت پکن و واشنگتن چه سیاستی را در پیش می گیرند و از آنجا که این دو کشور بزرگترین قدرت های اقتصاد جهانی هستند، هر نوع چالش بین این دو اساس تجارت جهانی را تحت تاثیر قرار می دهد.

هند دیگر اقتصاد نوظهور جهانی است که در نبرد با جنگ تعرفه ای آمریکا قرار دارد و حتی به تازگی در سازمان تجارت جهانی، علیه آمریکا پیشنهاد وضع تعرفه تلافی‌جویانه را مطرح کرده است، زیرا به باور دولتمردان هندی، تعرفه ۲۵ درصدی واشنگتن بر خودروها و برخی قطعات خودرو، ۲.۸۹ میلیارد دلار از صادرات هند را تحت تاثیر قرار خواهد داد.

هند در تلاش است تا قبل از ضرب‌الاجل ۹ ژوئیه (۱۸ تیر) که توسط دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا تعیین شده است، به یک توافق تجاری با واشنگتن دست یابد. ترامپ تهدید کرده است که پس از این مهلت، ۲۶ درصد تعرفه بر تمام کالاهای وارداتی هند، اعمال خواهد کرد.

آمریکا برای آفریقای جنوبی نیز تعرفه ۳۱ درصدی وضع کرده است؛ آن هم کشوری که در ۲۵ سال گذشته با بهره بگیری از قانون ««قانون رشد و فرصت آفریقا»» که در ماه سپتامبر منقضی می شود، بیشترین بهره را برای صادرات به آمریکا برده بود به طوری که آمریکا پس از چین بزرگترین شریک تجاری آن بود.

در سوی دیگر برزیل و روسیه قرار دارند؛ این کشور از تیغ تعرفه ترامپ تاحدودی در امان مانده اند و فقط مشمول تعرفه ۱۰ درصدی که شامل همه کالاهای پایه وارداتی به آمریکا شده اند زیرا به نظر می رسد که روابط تجاری این دو با ایالات متحده چندان وسیع نیست که نیاز به تعرفه گذاری شدید باشد. البته باید این را در نظر داشت که ایران و روسیه به عنوان دو عضو بریکس تحت شدیدترین تحریم های ظالمانه آمریکا قرار دارند؛ هرچند دیگر اعضای بریکس شامل مصر، اتیوپی، اندونزی، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز از شمشیر تعرفه ای حداقل ۱۰ درصدی ترامپ در امان نمانده اند.

این نکته را باید توجه داشت که ضرب الاجل دولت ترامپ برای اعمال تعرفه های جدید تجاری دو روز دیگر پایان می یابد و تعرفه ها از ابتدای ماه اوت (10 مرداد) اجرایی خواهد شد که میزان تعرفه‌ها از حدود ۶۰ یا ۷۰ درصد تا ۱۰ و ۲۰ درصد متفاوت خواهند بود.

تغییر در صندوق بین المللی پول نخستین خواسته بریکس

در چنین شرایطی وزرای دارایی کشورهای عضو بریکس در نشست اخیر خود در ریودوژانیرو خواستار اصلاحات در صندوق بین‌المللی پول، از جمله توزیع جدید حق رأی و پایان دادن به سنت مدیریت اروپایی در راس آن شده و توافق کردند از این پیشنهاد در جلسه بررسی صندوق بین‌المللی پول که در ماه دسامبر (آذر - دی) برگزار می‌شود، حمایت کنند؛ این جلسه به بحث در مورد تغییرات در سیستم سهمیه‌بندی که سهم‌ها و حق رأی را تعریف می‌کند، خواهد پرداخت.

در این بیانیه تاکید شده است که «تغییر سهمیه‌ها باید منعکس‌کننده جایگاه نسبی اعضا در اقتصاد جهانی باشد و در عین حال از سهم فقیرترین اعضا محافظت کند و فرمول جدید باید سهمیه کشورهای در حال توسعه را افزایش دهد.

از سوی دیگر چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان بر این باور است که چارچوب همکاری فراگیر بریکس، به‌ویژه برای کشورهای جنوب جهانی، پاسخی عملی به بی‌عدالتی‌های ساختاری نظم بین‌الملل است.

شینهوا خبرگزاری دولتی چین در مطلبی با اشاره به شعار امسال اجلاس بریکس، یعنی «تقویت همکاری جنوب جهانی برای حکمرانی فراگیر و پایدارتر»، می‌نویسد: بریکس صدای کشورهایی را تقویت کرده که سال‌ها از فرآیند تصمیم‌گیری جهانی کنار گذاشته شدند و اکنون به نیرویی تثبیت‌کننده در جهانی تکه‌تکه‌ شده محسوب می شوند.

به باور چین، اکنون با عضویت کشورهای جدید در بریکس - از جمله اندونزی به عنوان اندونزی، بزرگ‌ترین اقتصاد اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) - گامی کیفی در افزایش نمایندگی و نفوذ این بلوک برداشته شده و این موضوع «نشان‌دهنده جابه‌جایی تاریخی قدرت از حاشیه به مرکز» است؛ موضوعی که با شعار نشست بریکس یعنی «جنوب جهانی فراگیر و پایدار» همخوانی دارد.

این تغییر نگرش در نگاه دیگر اعضای بریکس نیز نمایان است؛ چنانچه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه نیز در سخنرانی خود در این اجلاس که به صورت ویدئوکنفرانس برگزار شد، تاکید داشت که جهانی‌سازی لیبرالی منسوخ شده و آینده به کشورهای در حال رشد تعلق دارد و این کشورها باید استفاده از ارزهای ملی را افزایش دهند.

وی با تاکید بر اینکه مرکز ثقل فعالیت‌های تجاری در حال تغییر به سمت بازارهای در حال ظهور است، گفت: نظام تک‌قطبی روابط بین‌المللی که در خدمت کشورهای ثروتمند بود، به گذشته پیوسته و نظام جهانی چندقطبی عادلانه‌تر جایگزین آن شده است.

به باور پوتین، بریکس حامیان بیشتری در میان کشورهای شرق و جنوب جهانی یافته و صدای آن در عرصه جهانی بلندتر شده است و حتی از بسیاری از اتحادیه‌ها و گروه‌بندی‌های جهانی مانند گروه هفت پیشی گرفته است.

رئیس جمهوری روسیه با تاکید بر اینکه بریکس نه تنها یک سوم از مساحت کره زمین و نیمی از جمعیت آن را شامل می‌شود، بلکه ۴۰ درصد از اقتصاد جهانی را نیز در بر می‌گیرد، تاکید کرد: استفاده از ارزهای ملی در تجارت میان کشورهای عضو بریکس در حال افزایش است و سامانه مستقل سپرده‌گذاری و تسویه بریکس که انتظار می‌رود، تاسیس شود، تراکنش‌ها مالی را سریع‌تر و امن‌تر خواهد کرد.

در همین حال رسانه های غربی از آن خبر داده اند که اعضای بریکس خواهان فرمول جدیدی شدند که وزن کشورها بر اساس تولید اقتصادی و قدرت خرید سنجیده شود و ارزش نسبی ارزها را در نظر بگیرد تا کشورهای کم‌درآمد را بهتر نمایندگی کند؛ تلاش بریکس برای راه اندازی صندوق ضمانت برای تقویت سرمایه گذاری در کشورهای عضو از دیگر اخباری است که این روزها درباره بریکس منتشر می شود که هدف آن رسیدگی به تغییرات سرمایه گذاری جهانی در بحبوحه عدم قطعیت پیرامون سیاست اقتصادی ایالات متحده آمریکا انجام می شود.

این رویکرد بریکس از چشم تحلیلگران رسانه ای پنهان نمانده و آنان معتقدند که سیاست تعرفه ای ترامپ زمین را برای بازی و میدان داری بریکس مهیا کرده است؛ خبرگزاری بلومبرگ در این زمینه می نویسد: انتظار می‌رود رهبران کشورهای عضو بریکس در نشست ریودوژانیرو بیانیه مشترکی را امضا کنند که در آن «اقدامات حمایت‌گرایانه یکجانبه و غیرقابل توجیه» و «افزایش بی‌رویه» تعرفه‌ها محکوم شود که این پیامی روشن به دولت ترامپ است زیرا این گروه به دنبال کسب جایگاهی است که ایالات متحده واگذار کرده است و خود را به عنوان مدافع تجارت آزاد و چندجانبه‌گرایی معرفی می‌کند.

به اعتقاد ناظران، این گروه در حال پیشرفت در زمینه کار مشترک و چندجانبه گرایی است به طوری که تجارت بین پنج کشور اصلی بریکس بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴ میلادی یعنی ظرف ۴ سال با ۴۰ درصد رشد به ۷۴۰ میلیارد دلار در سال رسیده است.

مجموع اظهارات سران و دولتمران عضو بریکس در هفته ها و ماه های گذشته نشان می دهد که آنان بر این اعتقادند که تعرفه های تحمیلی دولت آمریکا برای اقتصاد جهانی غیرسازنده هستند و مانع از توسعه جهانی می شوند.

به همین دلیل است که سرگئی لاوروف که ریاست هیات روسی در نشست بریکس در ریودوژانیروی برزیل را بر عهده دارد، در سخنانی از فرسایش نظم اقتصاد جهانی در نتیجه تحریم های یکجانبه و غیرقانونی و استفاده از دلار به عنوان ابزار مجازات سخن گفته و تاکید کرده است که اعتماد به ارز آمریکا که پیش از این یک ابزار مطمئن برای پرداخت بود، تضعیف شده است.

وزیر خارجه روسیه گفت که کشورهای عضو گروه بریکس در حال کار روی یک ابتکار مستقل برای سپرده‌گذاری و تسویه حساب‌های فرامرزی هستند زیرا جامعه جهانی تمایل بیشتری برای ایجاد سازوکارهای مستقل از غرب پیدا کرده و «شرق و جنوب جهانی در حال تبدیل شدن به نیروی اصلی پیشران رشد اقتصاد جهانی هستند.»

لاوروف تاکید کرد که اتحادیه آفریقا، آسه‌آن، سازمان همکاری شانگهای، جامعه کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب و اتحادیه اقتصادی اوراسیا بیش از پیش نقش مهمترین در سطح جهانی پیدا کرده‌اند.

با این اوصاف به نظر می رسد که اعضای بریکس مصمم به ایجاد اصلاحات در نظام اقتصاد جهانی هستند که این کار از دو مسیر با جدیت دنبال می شود، نخست اصلاحات اساسی در سازوکارهای نظام بین الملل از جمله صندوق بین المللی پول و شکستن ساختار سنتی آن با توجه به تقویت اقتصاد کشورهای جنوب و نوظهور و دوم مقابله با تحریم ها و استفاده یکجانبه از دلار در رویارویی آمریکا با کشورهای مستقل از طریق ایجاد سازوکارهای جدید تسویه ارزی.

از این رو باید منتظر نتایج رایزنی های سران بریکس در ماههای آینده بود تا مشخص شود این تصمیم گیری ها تا چه میزان می تواند به ایجاد طرحی نو در نظام اقتصادی و ایجاد موازنه در قدرت های اقتصادی جهان کمک می کند.