روابط پرنوسان ترکیه و اسرائیل؛

به گزارش روایت فردا همزمان با افزایش درگیری‌های لفظی اخیر بین «رجب طی اردوغان» رئیس جمهور ترکیه و «بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی مجددا نگاه‌ها متوجه تاریخ روابط متناقض بین دو طرف شده است؛ مسیرهای امنیتی و اقتصادی و سیاسی که قدس و غزه را دلایل دائمی برای تنش بین دو طرف قرار داده است پیچیده شده است.

اولین ایستگاه‌های روابط

طبق گزارش عربی۲۱، ترکیه مارس ۱۹۴۹ رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخت و هفت ژانویه ۱۹۵۰ نمایندگی دیپلماتیک خود را در تل‌آویو افتتاح و سفیری را برای خود در آنجا تعیین کرد. آنکارا طی دهه‌های ۵۰ و ۶۰ سیاست بی‌طرفانه خود را ادامه داد و روابط دیپلماتیک را طی این دوره به رغم فشارهای عربی و اسلامی بعد از تجاوز به مصر در سال ۱۹۵۶ و بعد از شکست ژوئن ۱۹۶۷ قطع نکرد.

پژوهش صادر شده از مرکز ویلسون در واشنگتن اشاره می‌کند که روابط دو طرف در آن دوره در چارچوب مشخصی بر اساس تبادل تجاری روز افزون و برخی ارتباطات اطلاعاتی غیر علنی همراه با تمایل ترکیه برای عدم خشمگین کردن جهان عربی بود.

در دهه‌های ۹۰ روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی گسترش یافت. زمینه‌های همکاری بین دو طرف به ویژه در ابعاد امنیتی و نظامی گسترش یافت که شامل امضای توافق‌نامه‌های دفاعی مشترک و معاملات نظامی و همکاری اطلاعاتی بود. در سال ۲۰۰۵ «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه اولین سفر رسمی را به عنوان نخست وزیر به اراضی اشغالی داشت. این سفر شاهد افزایش همکاری اقتصادی و سیاسی بین دو طرف بود و موضع ترکیه به عنوان میانجی احتمالی در روند صلح بین فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها را تقویت کرد اما تحولات بعدی به ویژه بعد از جنگ غزه در سال ۲۰۰۸ به تنش در روابط و افزایش اختلافات سیاسی میان دو طرف منجر شد.

سفر رئیس رژیم صهیونیستی به ترکیه در سال ۲۰۲۲

نشانه‌های تنش

جنگ غزه در اواخر سال ۲۰۰۸ و اوایل ۲۰۰۹ یک نقطه عطف مهمی در روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی بود. اردوغان در آن زمان عملیات نظامی رژیم صهیونیستی را به شدت محکوم کرد که منجر به تنش بزرگی بین دو طرف شد. در پی حمله نیروهای رژیم صهیونیستی به کشتی مرمره که حامل کمک‌های ترکیه برای غزه بود این تنش به سطحی بی‌سابقه رسید. این حمله ۳۱ می ۲۰۱۰ رخ داد و منجر به شهادت ۱۰ فعال ترکیه شد. این حادثه خشم مردمی و رسمی گسترده‌ای را در آنکارا ایجاد کرد و منجر به فراخواندن سفیر ترکیه از تل آویو و تعلیق روابط نظامی و دیپلماتیک ترکیه با رژیم صهیونیستی شد.

تلاش رژیم صهیونیستی برای اصلاح مسیر روابط

«بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر رژیم صهیونیستی سال ۲۰۱۳ تحت فشار آمریکا عذرخواهی رسمی از اردوغان انجام داد که این نخستین گام برای اصلاح روابط بود. در سال ۲۰۱۶ توافقی برای عادی‌سازی روابط بین دو طرف امضا شد که شامل دادن غرامت به خانواده‌های قربانیان ترکیه، بازگرداندن سفرا و ایجاد کانال‌های همکاری بشردوستانه درباره غزه بود. خبرگزاری رویترز اشاره کرد که این توافق کمی روابط دو طرف را بهبود بخشید اما در محو کردن کامل پیامدهای بحران موفق نبود.

تصمیم آمریکا عامل برهم زدن تلاش‌ها برای آرام کردن اوضاع بین آنکارا و تل آویو

افزایش تنش بین ترکیه و رژیم صهیونیستی از سال ۲۰۱۸ همزمان با تصمیم «دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا برای انتقال سفارت آمریکا به قدس و به رسمیت شناختن آن به عنوان پایتخت رژیم صهیونیستی افزایش یافت. در آن زمان اردوغان رژیم صهیونیستی را یک دولت تروریستی دانست و مخالفت قاطع خود را با هرگونه تلاش برای تغییر وضعیت قانونی و تاریخی قدس اعلام کرد. آنکارا در آن زمان سفیر خود در تل آویو را فراخواند و از سفیر رژیم صهیونیستی خواست ترکیه را ترک کند. این اقدام شکنندگی روند عادی‌سازی روابط بین دو طرف را در سایه تنش‌های مستمر منطقه‌ای نشان داد.

تجمع حمایت از فلسطین در استانبول

مسئله فلسطین اساس اختلافات دو طرف

تحولات در غزه همواره اساس اختلافات مکرر دو طرف بوده است. با عمیات طوفان الاقصی و جنگ رژیم صهیونیستی علیه غزه اظهارات ترکیه علیه تل آویو بالا گرفت. اردوغان نتانیاهو را به هیتلر تشبیه کرد و و گفت که رژیم صهیونیستی اقداماتی مشابه جنایت‌های جنگی در غزه انجام می‌دهد.

نتانیاهو در سال ۲۰۲۵ موضوع کتیبه سلوان را مطرح کرد که یک اثر باستانی قدیمی در موزه استانبول است. وی مجددا از ترکیه خواست آن را به تل آویو تحویل دهد و مدعی شد که این اثر باستانی مدرکی بر حقوق تاریخی یهودیان در قدس است اما اردوغان تاکید کرد که ترکیه نه کتیبه سلوان و نه حتی یک وجب از قدس را به رژیم صهیونیستی نمی‌دهد.

همچنین ترکیه بارها میزبان اعضایی از جنبش حماس بوده است. می ۲۰۲۴ اردوغان اعلام کرد که بیش از هزار عضو حماس در بیمارستان‌های ترکیه معالجه می‌شوند. وی جنبش حماس را یک جنبش مقاومتی دانست. ترکیه به صورت رسمی و غیر رسمی اجازه سفرهای دیپلماتیک مسئولان دفتر سیاسی حماس را می‌دهد و از این دیدارها به عنوان بخشی از نقش میانجیگری خود در توقف تجاوزات رژیم صهیونیستی علیه فلسطینی‌ها استفاده می‌کند.

سپتامبر ۲۰۲۴ «ابراهیم کالین» رئیس دستگاه اطلاعات ترکیه با هیئتی از رهبری دفتر سیاسی حماس در آنکارا در راستای مذاکرات برای توقف جنگ در غزه دیدار کرد.

آنکارا همچنین به رژیم صهیونیستی نسبت به هدف قرار دادن اعضای حماس در داخل خاک ترکیه هشدار داده و تاکید کرده چنین حمله‌ای بهای سنگینی خواهد داشت.

ثبات روابط اقتصادی تا اواسط ۲۰۲۴

به رغم اظهارات شدید بین آنکارا و تل‌آویو روابط اقتصادی همچنان پابرجا ماند. میزان تبادل تجاری بین ترکیه و رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۲۳ حدود ۶/۸ میلیارد دلار بود اما اواخر اوت ۲۰۲۵ «هاکان فیدان» وزیر خارجه ترکیه تاکید کرد آنکارا بنادر هوایی خود را به روی هواپیماها و کشتی‌های اسرائیلی بسته است و تمام روابط تجاری و اقتصادی با رژیم صهیونیستی را متوقف کرده است.

حملات رژیم صهیونیستی به غزه

نزاع حقوقی در دادگاه‌های بین‌المللی

مسیر حقوقی بر روابط بین دو طرف در سال‌های اخیر انعکاس گسترده‌ای داشته است. ترکیه از تحرکات فلسطینی‌ها در دیوان بین‌المللی دادگستری و دیوان کیفری بین المللی حمایت کرده و رژیم صهیونیستی را به ارتکاب جنایت‌های جنگی متهم کرده است.

آنکارا مه ۲۰۲۴ اعلام کرد که قصد دارد رسما به پرونده‌ای بپیوندد که آفریقای جنوبی درباره نسل کشی رژیم صهیونیستی در غزه به دیوان بین‌المللی دادگستری ارائه داده است. این رویکرد حقوقی فشار بر رژیم صهیونیستی را افزایش داد و آن را در مقابل جامعه بین‌المللی در تنگنا قرار داد.

هماهنگی امنیتی برای ممانعت از رویارویی مستقیم

به رغم تنش در روابط، هماهنگی امنیتی و اطلاعاتی بین دو طرف نیز قطع نشد. مرکز دیان اواسط ۲۰۲۵ گزارشی را منتشر کرد مبنی بر اینکه آنکارا و تل‌آویو همچنان با روشی که منافع امنیتی آنها را به ویژه در سوریه حفظ کند با هم تعامل می‌کنند. به رغم تنش‌ها وزیر خارجه ترکیه اعلام کرد که ملاحظات ترکیه را از طریق دستگاه‌های اطلاعاتی به رژیم صهیونیستی داده است. وی تاکید کرد که آنکارا خواهان بی‌ثباتی نیست اما از تجاوزاتی که امنیت ملی آن را هدف قرار دهد چشم پوشی نمی‌کند.

ترکیه بارها حملات هوایی رژیم صهیونیستی در دمشق و مناطق جنوبی سوریه را محکوم کرده است.

در سطح منطقه‌ای آنکارا معتقد است که حمایت از مسئله فلسطین به آن یک جایگاه رهبری ممتاز در جهان اسلامی را در مقابله با تلاش‌های رژیم صهیونیستی برای تحمیل یک واقعیت با زور می‌دهد. ترکیه از اظهاراتی مربوط به حقوق بشر به عنوان وسیله‌ای برای تقویت جایگاه بین‌المللی خود بین کشورهایی استفاده می‌کند که با سیاست‌های رژیم صهیونیستی به ویژه درباره قدس و غزه مخالف هستند.

از سوی دیگر رژیم صهیونیستی اظهارات ادعایی خود درباره قدس و پروژه «اسرائیل بزرگ» برای توجیه جنایت‌هایش علیه فلسطینی‌ها را تکرار می‌کند.

حمله رژیم صهیونیستی به دوحه

آیا این روند به گزینه‌های نظامی منتهی می‌شود؟

«موشه العاد» حاکم نظامی پیشین کرانه باختری به معاریو گفت: واکنش ترکیه به حمله اسرائیل به دوحه نشان دهنده ترس جدی آن از حمله اسرائیل به این کشور است چرا که به این نتیجه رسیده است که اسرائیل هیچگونه خطوط قرمزی را درباره هدف قرار دادن رهبران حماس رعایت نمی‌کند و همین مسئله باعث می‌شود تا آنکارا هدف بعدی باشد.

۲۸ ژوئیه ۲۰۲۴ اردوغان تهدید کرده بود که ترکیه احتمالا با همان روشی که در لیبی و قره‌باغ وارد شده وارد اسرائیل نیز می‌شود.

تاریخ روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی نشان می‌دهد که شاهد ثبات کامل نبوده است بلکه مسیر آن دائما با کشمکش‌های سیاسی بین‌المللی و منطقه‌ای و داخلی مرتبط بوده است. علی رغم طرح‌های مکرر برای از بین بردن اختلافات، مسئله فلسطین مهمترین مانع در مقابل ایجاد روابط طبیعی بین آنکارا و رژیم صهیونیستی بوده است.

انتهای پیام/