از نقض تعهدات برجامی تا تکرار دیکته‌های واشنگتن و تل‌آویو

به گزارش روایت فردا نشست وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با وزرای خارجه سه کشور اروپایی (E۳) و کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، روز گذشته (سه‌شنبه ۲ شهریور) در حاشیه هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار شد؛ نشستی که در ظاهر می‌توانست فرصتی برای مرور ابتکارات ایران، بررسی راه‌های حفظ دیپلماسی و جلوگیری از ورود به مرحله‌ای تازه از بحران هسته‌ای باشد. با این حال، قرائن و اظهارات بعدی طرف اروپایی نشان داد این دیدار، نه به ترمیم شکاف‌ها و بازسازی اعتماد، بلکه به تداوم همان الگوی آشنا از بی‌عملی، بهانه‌جویی و همراهی کورکورانه اروپا با واشنگتن و تل‌آویو انجامیده است.

«سیدعباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران، پیش از این دیدار و پس از تماس تلفنی با وزرای خارجه انگلیس، آلمان، فرانسه و همچنین کالاس، در حساب ایکس خود تاکید کرده بود: «از جانب جمهوری اسلامی ایران، روز گذشته طرحی معقول و قابل‌اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روزهای آینده جلوگیری شود.» وی در ادامه نوشت: «اما به‌جای آن‌ که به محتوای این طرح پرداخته شود، ایران اکنون با مجموعه‌ای از بهانه‌ها و طفره‌روی‌های آشکار مواجه است؛ از جمله ادعای مضحکی مبنی بر اینکه وزارت امور خارجه نماینده تمام ساختار سیاسی کشور نیست.»

عراقچی در عین حال از اعتراف رئیس‌جمهور فرانسه مبنی بر «معقول بودن» این طرح سخن گفته و تصریح کرده بود: «من از حمایت کامل تمامی ارکان جمهوری اسلامی ایران، از جمله شورای عالی امنیت ملی برخوردارم.» او در کنایه‌ای به ساختار ناکارآمد اتحادیه اروپا تأکید کرد: «شاید واقعیت آن باشد که در حقیقت این دستگاه دیپلماسی اروپا است که بیرون گود قرار دارد.»

اما در سوی مقابل، وزارت خارجه آلمان پس از این نشست در بیانیه‌ای مشترک از جانب تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا، ایران را به «اقدام فوری» فراخواند و مدعی شد: «سه کشور اروپایی و اتحادیه اروپا از ایران خواستند تا در روزهای آینده، و اگر نه در ساعات آینده، اقدامات عملی برای پاسخ به نگرانی‌های طولانی‌مدت درباره برنامه هسته‌ای خود انجام دهد.» در ادامه این بیانیه، ادعاهای سیاسی و تکراری علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران بار دیگر تکرار شد و اروپا خواستار «از سرگیری مذاکرات مستقیم با آمریکا» و «دسترسی کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به تاسیسات هسته‌ای ایران» شد. اروپایی‌ها حتی تهدید کردند در صورت عدم تحقق این مطالبات، آماده تکمیل فرآیند بازگشت تحریم‌ها (اسنپ‌بک) هستند.

کایا کالاس نیز پس از این نشست در برابر خبرنگاران، با تعیین ضرب‌الاجل و تکرار مواضع تهدیدآمیز، گفت: «دیپلماسی شانس دارد. مهلت‌ها در حال اتمام است و باید دید چه می‌شود. ما نیاز داریم اقدامات عملی ایران را ببینیم.»

این در حالی است که عراقچی پیش‌تر در دیدار با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تاکید کرده بود: «پیشرفت در موضوع هسته‌ای منوط به توقف زیاده‌خواهی طرف مقابل است.»

علی لاریجانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز روز گذشته در سخنانی صریح در اتاق بازرگانی ایران، با اشاره به رفتار غیرمنصفانه غرب اظهار داشت: «این دروغ است که ایران مذاکره نمی‌کند. ما در حال مذاکره بودیم که به ما حمله نظامی کردید. اگر پیشنهاد عاقلانه و عادلانه‌ای ارائه شود که منافع ایران را حفظ کند، می‌پذیریم.»

او با اشاره به خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و بدعهدی اروپا افزود: «اول آمریکا از برجام خارج شد، بعد اروپا بدعهدی کرد و در نهایت بمباران هم کردند. حالا همان‌ها طلبکار هم شده‌اند! ایران با تعصب از امنیت ملی دفاع می‌کند و اجازه نمی‌دهد شرط‌های تحقیرآمیزی مثل محدود کردن برد موشک‌ها تحمیل شود.»

پایبندی ایران به موضع اصولی چهل ساله

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب روز گذشته در جریان گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم، در خصوص تحولات پیرامون پرونده هسته‌ای ایران با تاکید بر اینکه «ما چون سلاح هسته‌ای نداریم و تصمیم‌مان عدم ساخت و استفاده از این سلاح است، غنی‌سازی را تا ۶۰% بالا برده‌ایم که بسیار خوب است» به چند دهه فشار بی‌نتیجه‌ قدرت‌های زورگو برای تسلیم شدن ملت ایران و منصرف شدن کشور از غنی‌سازی اشاره کرده و افزودند: «تسلیم نشدیم و نخواهیم شد و در هیچ قضیه دیگری هم تسلیم فشار نمی‌شویم.» 

رهبر انقلاب در بخش دیگری از این سخنرانی خاطر نشان کردند :«آمریکایی‌ها قبلاً می‌گفتند غنی‌سازی بالا نداشته باشید و محصولات غنی‌شده را به خارج از ایران منتقل کنید؛‌ اما اکنون این طرف آمریکایی پا را در یک کفش کرده که نباید کلاً غنی‌سازی داشته باشید. معنای این زورگویی آن است که این دستآورد بزرگ را که با سرمایه‌گذاری و تلاش بی‌وقفه به دست آورده‌اید، دود کنید و به هوا بفرستید؛ ‌اما ملت غیرتمند ایران، این حرف را نمی‌پذیرد و در دهان گوینده آن می‌زند.»

ایشان اینگونه توقعات و اظهارات مسئولان آمریکایی را ناشی از نشناختن ملت ایران و جمهوری اسلامی و بی‌اطلاعی از فلسفه و مبنای ایران اسلامی دانستند و گفتند: «به قول ما مشهدی‌ها این حرف‌ها از دهان گوینده آن بزرگ‌تر است و قابل اعتنا نیست.»

رهبر معظم انقلاب پس از تبیین چرایی بی‌فایده بودن مذاکره با آمریکا به بیان ضررهای مهم آن پرداختند و گفتند: «طرف مقابل تهدید کرده است که اگر مذاکره نکنید چنین و چنان خواهد شد. بنابراین قبول چنین مذاکره‌ای نشانه تهدیدپذیری و ترس و لرز و تسلیم ملت و کشور در مقابل تهدید است.»

ایشان تسلیم در برابر تهدید آمریکا را باعث ادامه مطالبات زورگویانه و بی‌انتهای آنها خواندند و افزودند: «امروز می‌گویند اگر غنی‌سازی داشته باشید چنین و چنان می‌کنیم و فردا داشتن موشک یا ارتباط داشتن یا نداشتن با فلان کشور را دستمایه تهدید و اجبار به عقب‌نشینی می‌کنند.»

برجام و نقطه آغاز بی‌اعتمادی

تحولات امروز اما بدون رجوع به گذشته قابل درک نیست؛ خروج یکجانبه آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ نقطه آغاز دور تازه‌ای از بحران بود؛ اقدامی غیرقانونی و برخلاف تعهدات بین‌المللی که به سرعت فضای توافق را به سمت بی‌ثباتی سوق داد. اروپا اگرچه در مواضع سیاسی خود مدعی پایبندی به برجام ماند، اما در عمل نتوانست یا نخواست ابزارهای لازم برای اجرای تعهدات اقتصادی‌اش را فراهم کند. سازوکارهایی چون اینستکس هرگز از نمایش سیاسی فراتر نرفتند و همین بی‌عملی اروپا عملاً به معنای همراهی با فشار حداکثری واشنگتن بود.

در سال ۲۰۱۹، ایران نخستین بار برای جلب توجه طرف‌های مقابل به نقض تعهدات، از سازوکار حل‌وفصل اختلافات در برجام استفاده کرد. این اقدام نشان می‌داد تهران همچنان بر مسیر حقوقی و دیپلماتیک پایبند است. اما پاسخ اروپا چیزی جز تکرار وعده‌های توخالی نبود. به‌تدریج روشن شد که اروپا بیش از آنکه بازیگری مستقل باشد، در مدار سیاست‌های آمریکا حرکت می‌کند.

وزیر امور خارجه ایران روز دوشنبه و در بدو ورود به نیویورک ضمن اعلام خبر دیدارش با وزرای امور خارجه تروئیکای اروپایی، با بیان اینکه انتخاب ایران، دستیابی به راه حلی مسالمت‌آمیز است، گفت: ما این موضوع را در عمل و در زمانی که توافق برجام حاصل شد، به اثبات رساندیم. ما به برجام متعهد ماندیم تا زمانی که آمریکایی‌ها از آن خارج شدند.

رئیس دستگاه دیپلماسی ایران، شرایط کنونی درباره موضوع هسته‌ای ایران و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت را نتیجه خروج آمریکا از این توافق دانست و تصریح کرد: در صورتی که آمریکا از این توافق خارج نشده بود، ایران اثبات کرده که به دنبال استفاده از دیپلماسی و راه‌حل‌های مسالمت‌آمیز و دیپلماتیک است.

عراقچی همچنین افزود که: ما در رایزنی با سه کشور اروپایی و پیام‌هایی که با واسطه و بی‌واسطه با طرف آمریکایی داریم، این موضوع را تاکید کردیم که آماده رسیدن به یک راه‌حل دیپلماتیک درباره مکانیسم پس‌گشت هستیم ولی راه‌حلی که منافع مردم ایران را تامین کند و به دغدغه‌ها و نگرانی‌های امنیتی ما توجه داشته باشد. من اینجا (در نیویورک) هستم تا از رایزنی‌های دیپلماتیک استفاده کنیم تا راه‌حلی پیدا شود و در غیر این صورت، راه مردم ایران مشخص است و ما ادامه مسیر خودمان را خواهیم داشت.

مذاکرات غیرمستقیم و سایه جنگ ۱۲ روزه

با وجود همه این بی‌اعتمادی‌ها، ایران در سال جاری بار دیگر گام به سمت دیپلماسی برداشت. پنج دور گفت‌وگوهای غیرمستقیم با آمریکا در عمان و ایتالیا برگزار شد و ششمین دور نیز در آستانه آغاز بود. اما بامداد ۲۳ خرداد، تجاوز نظامی اسرائیل معادله را برهم زد. این تجاوز که ۱۲ روز ادامه یافت، با همراهی مستقیم آمریکا همراه بود و در جریان آن حتی تاسیسات هسته‌ای ایران که تحت نظارت کامل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داشتند، هدف بمباران قرار گرفتند. اروپا در این مدت، نه تنها واکنش موثری نشان نداد بلکه عملاا سکوتی سنگین در برابر نقض آشکار حقوق بین‌الملل و حمله به مراکز تحت نظارت آژانس اختیار کرده و بار دیگر ادعاهای دروغین خود در خصوص برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کرد.

در شرایطی که در جریان تجاوز اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای ایران، رافائل گروسی، دبیرکل آژانس، حتی حاضر به محکوم کردن حملات علیه تاسیسات تحت نظارت این نهاد نشد، ایران در قاهره و با تسهیلگری مصر توافقی برای مدالیته جدید همکاری با آژانس امضا کرد. این اقدام نشانه‌ای روشن از حسن نیت تهران و پایبندی‌اش به مسیر تعامل و شفافیت بود. اما باز هم به جای استقبال، طرف‌های اروپایی با بهانه‌جویی‌های تازه به استقبال این توافق رفتند و ترجیح دادند در زمین واشنگتن و تل‌آویو بازی کنند.

سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان در جریان برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، با صدور بیانیه‌ای بار دیگر ادعاهای پیشین خود در خصوص برنامه هسته‌ای ایران را تکرار کرده و افزودند که ایران باید فورا به آژانس اجازه دهد تا فعالیت‌های پادمانی خود را مطابق با توافقنامه پادمان ان‌پی‌تی از سر بگیرد.

نشست نیویورک؛ تداوم تکرار دیکته‌های واشنگتن و تل‌آویو

دیدار روز گذشته در نیویورک نیز در چنین بستری شکل گرفت. در حالی که ایران با ابتکار و آمادگی برای گفت‌وگو حاضر شد، طرف اروپایی بار دیگر از مواضع خصمانه و تهدیدآمیز خود عقب ننشست. نه یادآوری حسن نیت ایران در همکاری با آژانس، نه ارجاع به تعهدات نقض‌شده اروپا در برجام و نه حتی تاکید بر ضرورت جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت، هیچ‌کدام نتوانست تغییری در رفتار اروپایی‌ها ایجاد کند. نشست ایران و اروپا در نیویورک بیشتر از آنکه دریچه‌ای برای گشودن مسیر دیپلماسی باشد، بازتاب همان بی‌عملی و خصومت دیرینه بود.

اروپا امروز در برابر ایران با دوگانگی عمیقی مواجه است؛ در سخن از حفظ توافق هسته‌ای و چندجانبه‌گرایی دم می‌زند اما در عمل چیزی جز تبعیت از فشارهای آمریکا و اسرائیل ارائه نمی‌کند. خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸، ناتوانی اروپا در اجرای تعهدات، سکوت در برابر تجاوز ۱۲ روزه اسرائیل و حتی بی‌توجهی به توافق اخیر ایران و آژانس، همگی حلقه‌هایی از زنجیره‌ای است که بی‌اعتمادی را عمیق‌تر کرده است. نشست نیویورک نیز اگرچه فرصتی برای آزمودن بار دیگر ادعاهای اروپا بود، اما بیش از هر چیز پرسش‌های تازه‌ای درباره اراده واقعی این کشورها برای انتخاب مسیر دیپلماسی برانگیخت.

انتهای پیام/